Episode 72
Έτσι είναι εάν έτσι νομίζετε-Λουίτζι Πιραντέλλο
Το θεατρικό έργο «Έτσι είναι, αν έτσι νομίζετε» (Così è (se vi pare)) του Λουίτζι Πιραντέλλο, είναι ένα τρίπρακτο δράμα που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1917 στο Μιλάνο και επανεπεξεργάστηκε το 1925. Βασισμένο στο διήγημα του ίδιου, Η κυρία Φρόλα και ο κύριος Πόνζα, ο γαμπρός της, το έργο αποτελεί μια από τις πιο χαρακτηριστικές στιγμές του θεάτρου του παραλόγου και εξερευνά βαθιά φιλοσοφικά ερωτήματα γύρω από την αλήθεια, την πραγματικότητα και την αντίληψη.
Στο επίκεντρο της υπόθεσης βρίσκεται η άφιξη του κυρίου Πόνζα, της συζύγου του και της πεθεράς του, κυρίας Φρόλα, σε μια ήσυχη επαρχιακή πόλη, μετά από έναν καταστροφικό σεισμό. Κανείς δεν έχει δει τη σύζυγο του Πόνζα, και το γεγονός αυτό πυροδοτεί την περιέργεια των κατοίκων. Οι μαρτυρίες της κυρίας Φρόλα και του γαμπρού της έρχονται σε πλήρη αντίθεση: ο καθένας ισχυρίζεται ότι ο άλλος έχει χάσει τα λογικά του, με κεντρικό σημείο διαφωνίας την ταυτότητα της γυναίκας του Πόνζα. Είναι η κόρη της Φρόλα που επέζησε ή μία νέα γυναίκα που παντρεύτηκε μετά τον θάνατο της πρώτης του συζύγου;
Η κοινωνία της πόλης, ανίκανη να ανεχτεί την αβεβαιότητα, βυθίζεται σε μια μανιώδη προσπάθεια να αποκαλύψει την «αλήθεια», οργανώνοντας ανακρίσεις και συγκρούσεις. Ο μοναδικός χαρακτήρας που παραμένει ψύχραιμος και ειρωνικός απέναντι στην κατάσταση είναι ο Λαουντίσι, ο οποίος λειτουργεί σχεδόν σαν alter ego του ίδιου του συγγραφέα. Μέσα από το βλέμμα του, το έργο γίνεται ένα σχόλιο για τη σχετικότητα της αλήθειας και την ανάγκη του ανθρώπου να δημιουργεί σταθερές σε έναν ασταθή κόσμο.
Στην τελική σκηνή, όταν εμφανίζεται επιτέλους η μυστηριώδης σύζυγος, καλυμμένη με μαύρο πέπλο, η ίδια δεν ξεκαθαρίζει την ταυτότητά της. Αντίθετα, δηλώνει αινιγματικά: «Είμαι εκείνη που οι άλλοι νομίζουν ότι είμαι», προσθέτοντας ένα ακόμη στρώμα ασάφειας. Η φράση αυτή συμπυκνώνει το βασικό μήνυμα του έργου: δεν υπάρχει μία αντικειμενική αλήθεια, παρά μόνο διαφορετικές υποκειμενικές εκδοχές της.
Ο Πιραντέλλο γράφει το έργο του σε μια εποχή έντονης κοινωνικής και πολιτικής αναταραχής. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και οι μεταπολεμικές κρίσεις κλονίζουν τις βεβαιότητες των ανθρώπων. Μέσα σε αυτό το κλίμα, το έργο δεν έρχεται να δώσει απαντήσεις, αλλά να υπογραμμίσει το χάος και την αβεβαιότητα που χαρακτηρίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη.
Οι χαρακτήρες δεν είναι τόσο πρόσωπα με ψυχολογικό βάθος όσο φορείς ιδεών. Ο κύριος Πόνζα και η κυρία Φρόλα εκπροσωπούν δύο αντίθετες αλήθειες. Ο Λαουντίσι είναι η φωνή του σχετικισμού και της ειρωνείας. Οι υπόλοιποι –οι κάτοικοι της πόλης, ο σύμβουλος Αγάθωνας, η κυρία Σιρέλλι– αντιπροσωπεύουν την κοινωνία που δεν αντέχει το άγνωστο και επιδιώκει με κάθε τρόπο να το διασαφηνίσει, ακόμα και με τίμημα την αλήθεια.
Στην Ελλάδα, το έργο πρωτοανέβηκε το 1925 και έχει έκτοτε παρουσιαστεί πολλές φορές, πάντα προκαλώντας ενδιαφέρον, συζήτηση και βαθύ στοχασμό. Η ερμηνεία του έργου απαιτεί λεπτές ισορροπίες και ικανότητα να διατηρηθεί το μυστήριο, χωρίς να προσφέρεται κάποια σαφής λύση.
Ο θεατής φεύγει από την παράσταση προβληματισμένος, ίσως και λίγο απογοητευμένος που δεν έμαθε «τι πραγματικά συνέβη», αλλά τελικά συνειδητοποιεί πως αυτό ακριβώς είναι το νόημα: η αλήθεια δεν είναι ποτέ μία, και ενδεχομένως δεν μπορεί καν να αποκαλυφθεί. Το έργο μάς καλεί να ζήσουμε με αυτή την αμφιβολία και να αναγνωρίσουμε ότι η αντίληψη του καθενός για τον κόσμο είναι η μόνη του πραγματικότητα.
Ο Λουίτζι Πιραντέλλο (1867–1936), τιμημένος με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1934, θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς δραματουργούς του 20ου αιώνα. Το έργο του έχει επηρεάσει βαθιά το μοντέρνο θέατρο και συνεχίζει να προκαλεί και να εμπνέει κοινό και δημιουργούς σε όλο τον κόσμο.
Ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο
Το έργο γράφτηκε σε μια ταραγμένη ιστορική περίοδο. Η Ευρώπη μαστίζεται από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και ο Πιραντέλλο, βαθιά επηρεασμένος από το χάος και την ανασφάλεια της εποχής, προτείνει μια θεώρηση του κόσμου που αρνείται την απόλυτη αλήθεια και αγκαλιάζει την υποκειμενικότητα της εμπειρίας. Η επίδραση του σχετικισμού και των νέων φιλοσοφικών ρευμάτων (όπως ο νιτσεϊσμός και ο υπαρξισμός) είναι εμφανής σε όλο το έργο.
Η πρώτη παρουσίαση
Η πρεμιέρα του έργου έγινε το 1917 στη Ρώμη, σε μια περίοδο που το κοινό άρχισε να εξοικειώνεται με νέες μορφές δραματουργίας. Στην Ελλάδα, το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1925 και έκτοτε γνώρισε πολλές αναβιώσεις, ιδιαίτερα από σκηνοθέτες που ενδιαφέρονται για το θέατρο της αμφισημίας και του φιλοσοφικού στοχασμού.
Τι αποκομίζει ο θεατής
Ο θεατής φεύγει από την παράσταση με ερωτήματα και μια αίσθηση πνευματικής πρόκλησης. Ο Πιραντέλλο δεν δίνει απαντήσεις – αντιθέτως, καταρρίπτει κάθε προσπάθεια κατανόησης της «πραγματικότητας» ως κάτι σταθερό και αντικειμενικό. Το «Έτσι είναι, αν έτσι νομίζετε» λειτουργεί ως υπαρξιακή ρήση: ο καθένας ζει τη δική του αλήθεια, και καμία εκδοχή δεν έχει περισσότερη βαρύτητα από μια άλλη.
Ο συγγραφέας
Ο Λουίτζι Πιραντέλλο (1867–1936) υπήρξε μία από τις πλέον εμβληματικές μορφές του ευρωπαϊκού θεάτρου. Τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1934 για τη συμβολή του στο σύγχρονο δράμα και τη βαθιά του γνώση της ανθρώπινης ψυχής. Το έργο του σηματοδοτεί τη μετάβαση από τον νατουραλισμό σε ένα πιο υπαρξιακό και εσωτερικό θέατρο.
Τελική εντύπωση
Η εμπειρία του θεατή από το έργο είναι συναρπαστική και ταυτόχρονα αποσταθεροποιητική. Αντί για μια καθαρτική λύση, ο Πιραντέλλο προσφέρει ένα καθρέφτισμα της ίδιας μας της ανάγκης για βεβαιότητα. Πρόκειται για ένα έργο που δεν «λύνεται», αλλά βιώνεται – και ακριβώς γι’ αυτό παραμένει ένα από τα σπουδαιότερα επιτεύγματα του παγκόσμιου θεάτρου.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
